باسمه تعالی
یمحوا الله ما یشاء و یثبت و عنده امّ الکتاب(رعد/39)
خدا آنچه را می خواهد محو می کند و آنچه را خواهد تثبیت می کند و اصل کتاب نزد اوست
بدا در قرآن
به عقیده یهود قلم قضا و قدر از نخستین روز به ضبط و اندازه گیری اشیاء و هستی ها جاری شده است و دیگر محال است که مشیت خدا بر خلاف آن تعلق گیرد و آن را تغییر دهد. در اثر این عقیده است که یهود می گویند: خداوند از دادن و پس گرفتن و از کم و زیاد کردن در جهان خلقت دست بسته است، زیرا به همه اینها قلم تقدیر و علم ازلی جاری شده و به اصطلاح مقدر گردیده است و تغییر آن محال و غیر ممکن است: «و قالت الیهود ید الله مغلولة»
جای شگفت و تعجب است که یهود چگونه خدا را عاجز و دست بسته می دانند و از او سلب قدرت و اختیار می کنند
بدا از نظر شیعه
شیعه درست برعکس یهود دست خدا را به همه گونه خلق و ایجاد و حتی تغییر و تبدیل در خلق شده ها و تقدیر شده ها باز می دانند و خداوند را به این گونه عملیات قادر می شناسند و نام این عمل را نیز بدا می نامند ولی باید توجه داشته باشید که این بدا و تغییر در پدیده ها و سرنوشت ها که شیعه بدان معتقد است در مواردی می تواند به وقوع بپیوندد که تقدیر حتمی نبوده و به تصویب نهایی الهی نرسیده باشد و اما مقدرات حتمی و مصوبات نهایی از نظر شیعه هیچ گونه قابل تغییر و تبدیل و بدا بردار نیست و اگر می خواهید موارد بدا را به طور کامل بشناسید به معنی و اقسام قضا و سرنوشت که در ذیل توضیح داده شده است توجه فرمایید:
اقسام و قضا و موارد بدا
1.علم مکنون یا اختصاصی
بعضی از قضاها و تقدیرات الهی به طوری است که جز خدا کسی از آن آگاه نیست. علومی است که خداوند کسی را از آن مطلع و آگاه نساخته و از علوم اختصاصی وی می باشد، جای تردید نیست که در این نوع قضاها و تقدیرات بدا و تغییری واقع نمی شود.
2. قضای حتمی
آنچه را خداوند به پیامبر و یا فرشته ای وقوع حتمی آن را اطلاع داده است قضای حتمی می نامند و به این گونه تقدیرات بدا و تغییر راه ندارد
3. قضای غیر حتمی
اگر خداوند وقوع چیزی و یا عدم آن را تقدیر کند وچگونگی آن را به فرشتگان و پیامبرانش اطلاع دهد ولی تحقق و وقوعش را به اراده و مشیت مشروط و معلّق سازد
این گونه تقدیرات را قضای غیر حتمی می گویند و در این نوع تقدیرات گاهی بدا حاصل می شود یعنی گاهی ممکن است در این گونه موارد به علل و مصالح خاصی، مشیت خدا بر خلاف آن تعلق بگیرد و تغییری در آن به وجود آید که آن را بدا می نامند و خداوند در این مورد می فرماید:
1.یمحوا الله ما یشاء و یثبت و عنده امّ الکتاب.(رعد/39)
خداوند آنچه را که بخواهد محو می کند و از صفحه لوح تقدیرات می زداید و آنچه را که بخواهد در همان لوح ثابت می دارد و امّ الکتاب(علم حتمی) در نزد اوست.
دلیل روایی بر بدا
امام صادق(ع) فرموده است که : « چون شب قدر فرا رسد فرشتگان و کاتبان اعمال بندگان به نزدیک ترین آسمان فرود می آیند و در آن جا تمام تقدیرات همان سال را اندازه گیری کرده و آنها را ثبت می کنند و هر وقت خدا خواست چیزی از آن را تقدیم و تأخیر و یا کم و زیاد کند و تغییراتی در آن به وجود آورد، به فرشته مربوط که مأمور این گونه تغییرات می باشد دستور می دهد آنچه را که می خواهد از صفحه تقدیرات بزداید و به جای آن چیز دیگری را بنگارد.(بحار الانوار، باب بدا و نسخ 2/133 چاپ کمپانی)
آثار عقیده به بدا
طرح مسأله بدا و عقیده به آن موجب می شود که انسان توجه کامل خود را به خداوند معطوف بدارد و به درگاه وی روی آورد و از اوطلب حاجات و دفع بلایا و مصیبات کند. عزت، توفیق عمل و عبادت و همه گونه وسایل خیر و سعادت را در پیش وی بجوید و از عوامل بدبختی و شقاوت به او پناه ببرد. این مرحله از عبودیت و بندگی درگرو عقیده به بدا است. زیر با در نظر گرفتن مسأله بدا خداوند می تواند سرنوشت ها و تقدیرات را تغییر دهد و در اثر دعا و نیایش، اصرار و الحاح انسان، دگرگونی هایی در تقدیرات ایجاد کند و محو یا اثباتی در سرنوشت او به عمل آورد.
منبع: کتاب بیان در علوم و مسائل کلی قرآن ج 2
تألیف سید ابوالقاسم خویی ترجمه محمد صادق تجمی – هاشم زاده هدسیی(تلخیص صفحات 667 تا 687)