آداب تلاوت قرآن چیست؟
آداب تلاوت قرآن بر دو قسم است: 1- ظاهری و 2- باطنی
آداب ظاهری: 1- وضو: در رساله های عملیه آمده است کسی حق ندارد بدون وضو و طهارت جایی از بدن خود را به خط قرآن برساند حتی برای آب کشیدن قرآنی که نجس شده و نیاز به آب کشیدن پیدا کرده است نمی توان بدون وضو به آن دست زد. اما تلاوت کردن بدون وضو در صورتی که اعضای بدن به کلمات قرآن نرسد اشکال ندارد البته ثواب آن کمتر خواهد بود.
2- تلاوت و پاکیزگی دهان: یکی از خصوصیات رسول اکرم(ص) این بود که در هنگام عبادت خصوصا تلاوت قرآن و نماز شب دندانهایش را مسواک می زد و مسلمانان را بارها به این امر تشویق و توصیه می نمود.
3- تلاوت و آراستگی ظاهر: سزاوار است قاریان هنگام تلاوت قرآن با بدن و لباس پاکیزه باشند و آلودگی های ظاهری را از خود دور کنند. همچنین بهتر است انسان وقت تلاوت خود را معطر کند.
4- تلاوت با حالت حزن : یکی از مستحبات هنگام تلاوت قرآن آمیختن تلاوت با حزن و گریه است. امام صادق(ع) فرمودند: قرآن همراه با اندوه نازل شده پس با صدای حزین بخوانید.(اصول کافی ج 2 ص 612). حزن جهت ترس از خدا و حزن به خاطر فراق از معشوق.
5- تلاوت با ترتیل: ترتیل در لغت به معنای منظم و استوار کردن است. این واژه در قرآن کریم در دو جا آمده است: 1- سوره فرقان آیه 32 که می فرماید: کذالک لنتثبت به فوادک و رتلناه ترتیلا: بدین جهت خواستیم قلب تو را استوار سازیم و ترتیل کردیم قرآن را ترتیل کردنی. 2- سوره مزمل آیه 4 که می فرماید: و رتل القرآن ترتیلا: ای رسول گرامی هنگام تلاوت قرآن آن را با ترتیل بخوان.
منظور از ترتیل هنگام تلاوت قرآن این است که قرآن با آرامش و به صورت منظم و مرتب و بدون عجله و شتاب خوانده شود که در چنین حالتی هم در خواننده اثر خود را می گذارد و هم شنونده را تحت تاثیر جاذبه خود قرار می دهد.
6- استعاذه: استعاذه در لغت عبارت است از پناه بردن کسی که که در مرتبه پایین است به کسی که در مرتبه بالا است. در راستای رفع شری که احتمال وقوع آن می رود. در واقع نوعی کمک خواستن از صاحب قدرت در مقابل خطر یا شر است.
قاری قرآن قبل از تلاوت آن از خدای بزرگ درخواست م یکند که او را از شر شیطان حفظ نماید تا قرائتش از روی ریا و خودنمایی نباشد. امام صادق(ع) دراین باره چنین می فرماید: درهای معصیت را با گفتن اعوذبالله من الشیطان الرجیم ببندید و درهای اطاعت و بندگی را با گفتن بسم الله الرحمن الرحیم باز کنید.
7- تلاوت صدق الله العلی العظیم در پایان قرآن: از جمله آداب قرائت قرآن این است که قاری وقتی از تلاوت قرآن کریم فارغ می شود بگوید: صدق الله العلی العظیم.
در روایات داریم که وقتی عبدالسلام یهودی از پیامبر(ص) پرسید: ای محمد به من خبر بده شروع و ختم قرآن با چیست؟ پیامبر گرامی فرمودند: شروع آن با بسم الله الرحمن الرحیم و پایان آن با صدق الله العلی العظیم می باشد(بحار الانوار ج 57 ص 243)
از جمله آداب ظاهری دیگر عبارتند از:
8- قرآن را در جاهای بلند تر از بدن قرار دهیم مانند رحل
9- قرآن را با صدای رسا و زیبا بخوانیم
10- هنگام خواندن قرآن وقتی به نام پیامبر(ص) می رسیم صلوات بفرستیم.
11- پس از قرائت قرآن دعا بخوانیم
12- بهترین اوقات برای تلاوت قرآن در هنگام نمازهای واجب و مستحب و هنگام شب بعد از نماز مغرب و عشاء و بعد از نیمه دوم شب(سحر) و در روز بعد از نماز صبح تاکید شده است.
13- قبل از تلاوت قرآن دعای معروف امام صادق(ع) که قبل از قرائت وارد شده بخواند.
14- مستحب است قاری روزی را که قرآن ختم و به پایان می رساند روزه باشد و مستحب است روز ختم قرآن خانواده و دوستان خود را جمع کند و دعا بخواند زیرا دعا هنگام ختم قرآن مستجاب می شود.
15- وقتی آخرین سوره قرآن را تلاوت می کند بعد از پایان به خواندن سوره حمد بپردازد.
16- قاری نباید قرآن را وسیله امرار معاش زندگی خود قرار دهد زیرا این عمل بسیار زشت بوده و از آن نهی شده است.
17- سکوت مطلق هنگام تلاوت قرآن: قرآن در این رابطه می فرماید: « و اذا قری القرآن فستمعوا له و انصتو لعلک ترحمون: هنگامی که قرآن تلاوت می شود همه بدان گوش فرا دهید و سکوت نمایید شاید مورد رحمت حق واقع شوید(اعراف 204)
آداب باطنی تلاوت قرآن:
آداب باطنی تلاوت از اهمیت بیشتری برخوردار است و در هنگام تلاوت قرآن می بایست مد نظر قرار گیرد.
1- درک عظمت پروردگار: تلاوت کننده باید توجه داشته باشد در محضر پروردگار است و خدا با او سخن می گوید و آن کلام آسمانی و خدایی در قالب حروف و اصوات که از صفات بشر است بر انسان ها متجلی شده است.
2- تلاوت با اخلاص توام باشد: اخلاص روح عبادت است و سرمایه اخروی است. اخلاص در تلاوت این است که قاری از ابتدا قرائت تا انتهای آن فقط خشنودی خداوند را در نظر بگیرد.
3- تلاوت با تدبر توام باشد: لازم است کسی که تلاوت قرآن می کند و کسی که به آن گوش می دهد در آیات الهی به تفکر و تدبر بپردازد. تدبر کردن در آیات انسان را از ظاهر به دنیای معارف و مفاهیم والا قرار می دهد.
4- تلاوت با حضور قلب توام باشد: یکی دیگر از آداب باطنی تلاوت این است که قاری هنگام تلاوت فقط توجهش به قرآن باشد وبس. توجه کامل داشتن از حضور قلب سرچشمه می گیرد.در معنا و تفسیر آیه شریفه : یا یحیی خذ الکتاب بقوه: ای یحیی با جدیت و کوشش کتاب را بگیر یعنی هنگام تلاوت کتاب وجود خود را از تمامی افکار و اندیشه های مادی دور بدار و فقط متوجه تلاوت باش.
5- عمل به قرآن: تلاوت مقدمه تفکر و تدبر است و تفکر و تدبر باید منجر به عمل به قرآن شود. در واقع هدف اصلی تمام آداب ظاهری و باطنی قرآن عمل به قرآن است.
منبع: کتاب تاثیر قرآن در جسم و جان. نویسنده : نعمت الله صالحی حاجی آبادی –ص 71 الی 110 به صورت خلاصه.