باسمه تعالی
معرفی برخی از آیات نامدار
آیات نامدار آیاتی چند از قرآن کریم است که بر آن ها نامی خاص نهاده باشند گاهی از این آیات به آیات صاحب عنوان یا صاحب نام نیز تعبیر می شود. در طول تاریخ تفسیر و قرآن پژوهی، برخی از آیات قرآن کریم به سبب ویژگی خاصی که داشته اند شهرت بیشتری یافته و مورد توجه قرار گرفته اند. این آیات به تدریج با نامی ویژه شهرت یافته اند نام این آیات در بسیاری موارد، برگرفته از واژگان به کار رفته در خود آیات است مانند: آیه الکرسی(بقره/255) و آیه اذن(توبه/61)...
آیات دارای نام در قرآن، همگی شهرت یکسان ندارند، شهرت بسیاری از آن ها اندک و نام آنها فقط از سوی یک یا چند نفر از دانشوران به کار رفته است، پیشینه نام گذاری برخی از آیات نیز به زمان پیامبر(ص) و امامان معصوم بر می گردد مانند: آیه ملک(آل عمران/26) و آیه عزت (اسراء/17)....
با جست وجوی انجام شده، مجموع این آیات به بیش از 170 آیه می رسد که در این مبحث به برخی از این آیات اشاره می کنیم.
1.آیه احسان
آیه 90 سوه نحل آیه احسان نام گرفته است«ان الله یامر بالعدل و الاحسان و ایتای ذی القربی و ینهی عن الفخشا و المنکر و البغی یعظکم لعلکم تذکرون» در حقیقت خداوند به دادگری و نیکوکاری و بخشش بخ خویشاوندان فرمان می دهد و از کار زشت و ناپسند و ستم باز می دارد به شما اندرز می دهد باشد که پند گیرید.
این آیه شش اصل مهم را بازگو کرده به سه اصل مثبت عدالت، نیکوکاری و بخشش به خویشاوندان فرمان می دهد و از سه اصل منفی ارتکاب فحشا، اعمال ناپسند و ستم و سرکشی نهی می فرماید. از میان اصول مثبت، عدالت اصلی جامع و فراگیر و به معنای قرار دادن هر چیزی در جای خود است. بنابراین هرگونه انحراف، افراط و تفریط، تجاوز از حد و تجاوز به حقوق دیگران بر خلاف عدالت است. بخشش به خویشاونداان نیز اهمیتی ویژه میان نیکی های دیگر دارد و آوردن آن به طور جداگانه با این که از مصادیق احسان است می تواند بیانگر این اهمیت باشد. در میان اصول منفی که در این آیه مورد نهی الهی قرار گرفته اند. ستم و تعدی به حقوق دیگران دارای قبحی فزون تر در مقایسه با دیگر زشتی هاست و بدین سبب با آن که بغی خود از منکرات به شمار می رود به صورت ویژه آورده شده است.
بر اساس این آیه شریفه، عدل و احسان و بخشش به خویشاوندان از تمایلات فطری انسان و نیز بیزاری از فحشا، زشتی و ستم نهفته در نهاد آدمیان است. زیرا ذیل آیه می فرماید: لعلکم تذکرون» تذکر یاد آوردن چیزی است که انسان پیش تر به گونه ای از آن آگاه بود یا بدان تمایل داشته است. به گفته این مسعود آیه ای جامع تر از این در قرآن نیست وعثمان بن مظعون می گوید: از آن روزی که رسول خدا(ص) این آیه را بر من قرائت کرد اسلام در دلم جای گرفت و پیامبر را دوست می داشتم.
2.آیه اعراف
آیه 46 سوره اعراف را آیه اعراف گویند. بر اساس این آیه بر اعراف مردانی هستند که هر یک از بهشتیان و جهنمیان را به چهره ها یشان می شناسند (و علی الاعراف رجای یعرفون کلا بسیماهم) بر اعراف مردانی هستند که هر یک (از آن دو دسته) را از سیمایشان می شناسند.
درباره معنای اعراف همچنین مصادیق رجالی که بر اعراف قرار دارند آرای گوناگونی مطرح است. علامه طباطبایی منظور از اعراف را قسمت های بالای حجابی دانسته که بین بهشت و دوزخ حایل است به طوری که اعرفیان در آن جا هم دوزخیان و هم بهشتیان را می بینند
علامه طباطبایی نظریات گوناگون مطرح درباره کسانی که بر اعراف قرار دارند(اصحاب الاعراف) را در سه دسته گردآورده و تلخیص کرده و از میان این سه، این قول را برگزیده است که مقصود از آنان صاحبان مقام و منزلت است که بر اساس روایات بر پیامبران، امامان، عالمان و اشخاصی دیگر(عباس، حمزه، جعفر طیار) تطبیق شده است.
امیرمؤمنان در همین باره فرمود: این ماییم که در قیامت بین آتش و بهشت می ایستیم، پس هر کسی ما را یاری کرده باشد او را به سیمایش شناخته داخل بهشت می کنیم و هر کس ما را دشمن می داشته، می شناسیم و به دوزخ روانه اش می کنیم.
3.آیه تسمیه
بسم الله الرحمن الرحیم را آیه تسمیه یا بسمله می گویند. در آغاز همه سوره های قرآن به جز سوره توبه آمده است و در سوره نمل افزون بر آغاز سوره در آیه 30 نیز در شروع نامه سلیمان تکرار شده است و همبن بسم الله به اتفاق شیعه و سنی جزء سوره به شمار می آید.
امامیه بر اساس روایات اتفاق دارند که بسم الله الرحمن الرحیم در آغاز سوره ها، به جز سوره توبه، آیه ای از همان سوره به شمار می رود و هر کس آن را در نماز ترک کند نمازش باطل است زیرا هیچ نمازی جز به فاتحه الکتاب(سوره حمد) صحیح نیست و بسم الله مکمل و جزء این سوره است.
بر اساس روایتی از پیامبر اسلام(ص) هر عمل مهمی که بدون نام خدا آغاز شود بی فرجام و ناقص خواهد ماند. بنابراین برای جاودانه بودن امور و روبه رو نشدن با شکست و نافرجامی باید به کارها رنگ خدایی داد و آن را با نام خداوند ازلی و ابدی که زوال و فنا در او راه ندارد آغاز کرد. از همین رو خداوند به پیامبر اکرم(ص) فرمان می دهد تبلیغ خود را با نام خدا آغاز کن «اقرأ باسم ربک» چنان که نوح و همراهان وی حرکت کشتی را با نام خدا شروع کردند(بسم الله مجرها و مرسها) و سلیمان نامه اش را با نام خدا آغاز کرد(انه من سلیمان و انه بسم الله الرحمن الرحیم) خداوند سبحان با شروع کلام خود با بسم الله این ادب را به آنسان ها آموخته است که کلامشان را با بسم الله آغاز کنند.
4.آیه تهلکه
برخی آیه 195 بقره را آیه تهلکه نامیده اند. این آیه به انفاق در راه خدا فرمان داده و از ترک انفاق که مایه نابودی است برحذر داشته است (وانفقوا فی سبیل الله و لا تلقوا بایدیکم الی التهلکه و احسنوا ان الله یحب المحسنین» در راه خدا انفاق کنید و خود را با دست خود به هلاکت نیفکنید و نیکی کنید که خدا نیکوکاران را دوست می دارد. برخی نیز تهلکه را به افراط در انفاق یعنی انفاق همه دارایی شخص معنا کرده اند.
5.آیه حفظ
خداوند هماره قرآن کریم را خود حافظ و نگهبان است آیه 9 سوره حجر به سبب تصریح به این مطلب آیه حفظ نام گرفته است(انا نحن نزلنا الذکر و انا له لحافظون) بی تردید ما این قرآن را به تدریج نازل کرده ایم و به طور قطع نگهبان آن خواهیم بود. مقصود از ذکر قرآن کریم است. خداوند در این آیه وعده داده است که قرآن را محافظت کند تا از بین نرفته و کم و زیاد و فراموش نشود.
آیات نامدار بسیاری در کتب علوم قرآن و تفسیر ذکر شده است که ما تنها به عنوان نمونه به 5 آیه اشاره کردیم.
منبع: آیه های نامدار تألیف علی خراسانی و سید محمود دشتی