در آیه (فتبارک الله احسن الخا لقین ، مومنون/14 ) منظور از تبارک چیست؟ معنای برکت عبارت است از فایده ثابت، وعلاوه بر آن برکت را نمو،زیادت،سعادت، وبروک را ثبوت معنی کرده اند.بارک علی محمد وآل محمد یعنی شرف وکرامت آن ها را همیشگی کن. صاحب مجمع البیان اصل برکت را ثبوت معنی کرده است وبرکت به معنی ثبوت فایده است. مجمع آب را برکه گویند چون آب درآن ثابت است مبارک چیزی است که در آن فایده ثابت (فایده همیشگی) باشد. تبارک الله از آن جهت گفته می شود که فایده های ثابت در خداست واز خداست یعنی ثابت در خیر است وهمیشه مفید است. استاد جوادی آملی در این رابطه می فرمایند: )تبارک صفت فعل است وصفات فعل از متن فعل انتزاع می شود یعنی عین فعل است نه عین فاعل، پس خود انسان است که می شود احسن المخلوقین ، وچون این مخلوق احسن است خداوند وآفریدگار او هم احسن الخالقین است پس جون انسان متبرک خدا تبارک است. منبع: کرامت در قرآن،آیت الله جوادی آملی،ص108 ، از مفاهیم قرآن،مصطفی اسرار،ص38
پرسش قرآنی 10
چرا خداوند در آیه75 سوره ص می فرماید : من انسان را با دو دستم آفریدم ? ( یا ِابلیسُ ماَ منعَکَ اَن تَسجُدَ لِما خَتَقتُ بِیَدَیَّ اِستَکبَرتَ اَم کُنتَ مِنَ ا لعالینَ ) در این آیه منظور از خلقت با دو دست یا کنایه از تعظیم وبزرگ داشتن است ویا ناظر به صفات جلال وجمال حق است که بازگشت هر دو، به یک اصل است. پس اگر خدا انسان را با دو دست جلال وجمال خویش خلق کرده انسان مظهر جلال وجمال خدا خواهد بود واز موجوداتی که با یک دست خدا وبا یک بخش از اوصاف الهی آفریده شدند، یقینا برتر و ممتازتر است. منبع: کرامت در قرآن،آیت الله جوادی آملی ،ص 64
پرسش قرآنی 7
طبق آیات قرآن مردم در برابر کتاب الهی به چند دسته تقسیم می شوند؟
بنا بر آیه 32 سوره فاطر خداوند متعال می فرماید:(ثم اورثنا الکتاب الذین اصطفینا من عبادنا فمنهم ظالم لنفسه ومنهم مقتصد ومنهم سابق با لخیرات با ذن الله ذلک هو الفضل الکبیر)
سپس این کتاب را به کسانی از بندگان خود که برگزیدیم به میراث دادیم که از آنها برخی بر خود ستمکارند وبرخی میانه رو، وگروهی به اذن خدا در نیکی ها پیشگامند ، این همان فضیلت بزرگ است گروه اول کتاب الهی را نپذیرفتند وسرگرم امور زود گذر دنیا هستند وبرخود ستم کردند. گروه دوم در حد وسط قرار دارند مقداری از کمال را می یابند لیکن به حد برتر نرسید ه اند. گروه سوم کسانی هستند که به اذن الهی گوی سبقت را از همگنان ربو ده اند واز فضل بیکران خداوند بهره مند گشته اند. ائمه اطهار نیز در بیانات شریف خود نظیر این تقسیم بندی را دارند که ریشه قرآنی دارد. حضرت علی (ع) درباره تقسیم سه گانه انسان ها می فرماید:( الناس ثلاثه : عالم ربانی ومتعلم علی سبیل نجاه وهمج رعاع )آدمیان سه گروهند: عالم ربانی وآموزنده ای که بر راه نجات گام می نهد ومگس های کوچک وناتوان،که به هر با د به هر سو حرکت می کنند. امام صادق (ع) در معرفی گروه های پیشگفته می فر ماید:( نحن العلماء وشیعتنا المتعلمون وسائر الناس غثاء) ما عالمانیم وشیعیان ما دانشجویانند ودیگران در زمره ی همج هستند. (همج رعاع کسی است که اصلا نور علم را فراهم نساخته ودر عالم طبیعت وتنگنای دلبستگی به آن فرو رفته است.
منبع:کتاب هدایت در قرآن کریم،آیت الله جوادی آملی،ص308
پرسش قرآنی 5
منظور از شجره طیبه وشجره ملعونه در قرآن کریم چیست؟
شجره طیبه : خداوند متعا ل در آیه24 سوره ابراهیم می فرماید:( الم تر کیف ضرب الله مثلا کلمه طیبه کشجره طیبه اصلها ثابت وفرعها فی السماء ) آیاندیدی خدا چگونه مثل زده است؟ گفتار واعتقاد پاکیزه مانند درختی پاک است که ریشه اش استوار وشاخه اش در آسمان است.
حاکم حسکانی در ذیل آیه شریفه با ذکر سند از ابو جعفر محمدبن علی (ع) روایت نموده حضرتش در پاسخ سلام خثعمی که درباره این آیه سوال کرد فرمود: ای سلام محمد(ص) شجره واصل درخت است و علی (ع) تنه آن وحسن وحسین(ع) میوه اش وفاطمه(س) شاخه آن وامامان از فرزندان فاطمه شاخه های منشعب از آن وشیعیان ما ودوستان اهل بیت برگهای شاخه های آن هستند. ( منبع: شواهد التنزیل،1/311)
شجره ملعونه : به موجب نقل بزرگترین حفاظ حدیث ئاعلام تاریخ ومفسران اهل تسنن پیامبر(ص) در خواب دید تعدادی میمون بر فراز منبر او جست وخیز می کنند وچون بیدار شد افسرده خاطر وناراحت گردید که تا پایان عمر به حال اول باز نگشت پس آیه شریفه 60 سوره اسراء نازل شد:( وما جعلنا الرویا التی اریناک الا فتنه للناس والشجره الملعونه فی القرآن ) وخوابی را که به تو نمایاندیم ونیز آن درخت نفرین شده در قرآن را صرفا برای امتحان مردم قرار دادیم. خداوند از دو دسته زمامدار بعد از پیامبر تعبیر به شجره ملعونه فرمود ورویای پیامبر درباره میمون ها ، با روی کار آمدن متصدیان خلافت از دو خانواده نا میمون بنی سفیان وابی العاص تعبیر عملی گردید. ( منبع:تفسیر طبری ،11/356 )
پرسش قرآنی 8
آداب تلاوت قرآن چیست؟
آداب تلاوت قرآن بر دو قسم است: 1- ظاهری و 2- باطنی
آداب ظاهری: 1- وضو: در رساله های عملیه آمده است کسی حق ندارد بدون وضو و طهارت جایی از بدن خود را به خط قرآن برساند حتی برای آب کشیدن قرآنی که نجس شده و نیاز به آب کشیدن پیدا کرده است نمی توان بدون وضو به آن دست زد. اما تلاوت کردن بدون وضو در صورتی که اعضای بدن به کلمات قرآن نرسد اشکال ندارد البته ثواب آن کمتر خواهد بود.
2- تلاوت و پاکیزگی دهان: یکی از خصوصیات رسول اکرم(ص) این بود که در هنگام عبادت خصوصا تلاوت قرآن و نماز شب دندانهایش را مسواک می زد و مسلمانان را بارها به این امر تشویق و توصیه می نمود.
3- تلاوت و آراستگی ظاهر: سزاوار است قاریان هنگام تلاوت قرآن با بدن و لباس پاکیزه باشند و آلودگی های ظاهری را از خود دور کنند. همچنین بهتر است انسان وقت تلاوت خود را معطر کند.
4- تلاوت با حالت حزن : یکی از مستحبات هنگام تلاوت قرآن آمیختن تلاوت با حزن و گریه است. امام صادق(ع) فرمودند: قرآن همراه با اندوه نازل شده پس با صدای حزین بخوانید.(اصول کافی ج 2 ص 612). حزن جهت ترس از خدا و حزن به خاطر فراق از معشوق.
5- تلاوت با ترتیل: ترتیل در لغت به معنای منظم و استوار کردن است. این واژه در قرآن کریم در دو جا آمده است: 1- سوره فرقان آیه 32 که می فرماید: کذالک لنتثبت به فوادک و رتلناه ترتیلا: بدین جهت خواستیم قلب تو را استوار سازیم و ترتیل کردیم قرآن را ترتیل کردنی. 2- سوره مزمل آیه 4 که می فرماید: و رتل القرآن ترتیلا: ای رسول گرامی هنگام تلاوت قرآن آن را با ترتیل بخوان.
منظور از ترتیل هنگام تلاوت قرآن این است که قرآن با آرامش و به صورت منظم و مرتب و بدون عجله و شتاب خوانده شود که در چنین حالتی هم در خواننده اثر خود را می گذارد و هم شنونده را تحت تاثیر جاذبه خود قرار می دهد.
6- استعاذه: استعاذه در لغت عبارت است از پناه بردن کسی که که در مرتبه پایین است به کسی که در مرتبه بالا است. در راستای رفع شری که احتمال وقوع آن می رود. در واقع نوعی کمک خواستن از صاحب قدرت در مقابل خطر یا شر است.
قاری قرآن قبل از تلاوت آن از خدای بزرگ درخواست م یکند که او را از شر شیطان حفظ نماید تا قرائتش از روی ریا و خودنمایی نباشد. امام صادق(ع) دراین باره چنین می فرماید: درهای معصیت را با گفتن اعوذبالله من الشیطان الرجیم ببندید و درهای اطاعت و بندگی را با گفتن بسم الله الرحمن الرحیم باز کنید.
7- تلاوت صدق الله العلی العظیم در پایان قرآن: از جمله آداب قرائت قرآن این است که قاری وقتی از تلاوت قرآن کریم فارغ می شود بگوید: صدق الله العلی العظیم.
در روایات داریم که وقتی عبدالسلام یهودی از پیامبر(ص) پرسید: ای محمد به من خبر بده شروع و ختم قرآن با چیست؟ پیامبر گرامی فرمودند: شروع آن با بسم الله الرحمن الرحیم و پایان آن با صدق الله العلی العظیم می باشد(بحار الانوار ج 57 ص 243)
از جمله آداب ظاهری دیگر عبارتند از:
8- قرآن را در جاهای بلند تر از بدن قرار دهیم مانند رحل
9- قرآن را با صدای رسا و زیبا بخوانیم
10- هنگام خواندن قرآن وقتی به نام پیامبر(ص) می رسیم صلوات بفرستیم.
11- پس از قرائت قرآن دعا بخوانیم
12- بهترین اوقات برای تلاوت قرآن در هنگام نمازهای واجب و مستحب و هنگام شب بعد از نماز مغرب و عشاء و بعد از نیمه دوم شب(سحر) و در روز بعد از نماز صبح تاکید شده است.
13- قبل از تلاوت قرآن دعای معروف امام صادق(ع) که قبل از قرائت وارد شده بخواند.
14- مستحب است قاری روزی را که قرآن ختم و به پایان می رساند روزه باشد و مستحب است روز ختم قرآن خانواده و دوستان خود را جمع کند و دعا بخواند زیرا دعا هنگام ختم قرآن مستجاب می شود.
15- وقتی آخرین سوره قرآن را تلاوت می کند بعد از پایان به خواندن سوره حمد بپردازد.
16- قاری نباید قرآن را وسیله امرار معاش زندگی خود قرار دهد زیرا این عمل بسیار زشت بوده و از آن نهی شده است.
17- سکوت مطلق هنگام تلاوت قرآن: قرآن در این رابطه می فرماید: « و اذا قری القرآن فستمعوا له و انصتو لعلک ترحمون: هنگامی که قرآن تلاوت می شود همه بدان گوش فرا دهید و سکوت نمایید شاید مورد رحمت حق واقع شوید(اعراف 204)
آداب باطنی تلاوت قرآن:
آداب باطنی تلاوت از اهمیت بیشتری برخوردار است و در هنگام تلاوت قرآن می بایست مد نظر قرار گیرد.
1- درک عظمت پروردگار: تلاوت کننده باید توجه داشته باشد در محضر پروردگار است و خدا با او سخن می گوید و آن کلام آسمانی و خدایی در قالب حروف و اصوات که از صفات بشر است بر انسان ها متجلی شده است.
2- تلاوت با اخلاص توام باشد: اخلاص روح عبادت است و سرمایه اخروی است. اخلاص در تلاوت این است که قاری از ابتدا قرائت تا انتهای آن فقط خشنودی خداوند را در نظر بگیرد.
3- تلاوت با تدبر توام باشد: لازم است کسی که تلاوت قرآن می کند و کسی که به آن گوش می دهد در آیات الهی به تفکر و تدبر بپردازد. تدبر کردن در آیات انسان را از ظاهر به دنیای معارف و مفاهیم والا قرار می دهد.
4- تلاوت با حضور قلب توام باشد: یکی دیگر از آداب باطنی تلاوت این است که قاری هنگام تلاوت فقط توجهش به قرآن باشد وبس. توجه کامل داشتن از حضور قلب سرچشمه می گیرد.در معنا و تفسیر آیه شریفه : یا یحیی خذ الکتاب بقوه: ای یحیی با جدیت و کوشش کتاب را بگیر یعنی هنگام تلاوت کتاب وجود خود را از تمامی افکار و اندیشه های مادی دور بدار و فقط متوجه تلاوت باش.
5- عمل به قرآن: تلاوت مقدمه تفکر و تدبر است و تفکر و تدبر باید منجر به عمل به قرآن شود. در واقع هدف اصلی تمام آداب ظاهری و باطنی قرآن عمل به قرآن است.
منبع: کتاب تاثیر قرآن در جسم و جان. نویسنده : نعمت الله صالحی حاجی آبادی –ص 71 الی 110 به صورت خلاصه.
پرسش قرآنی 3
آیا قرائت قرآن از روی آن بر قرائت از حفظ برتری دارد؟
قرائت از روی قران فضیلت بیشتری دارد همان طور که روایت اسحاق بن عمار از امام صادق(ع) این مسا له را تایید می کند زیرا امام در جواب به این سوال او فرمودند: از روی قران بخوان زیرا که قرائت از روی قران ثواب بیشتری دارد زیرا هرکس قران را از روی ان تلاوت کند،چشم وی نیز از قران بهره می گیرد واز عذاب پدر و ما درش کاسته می شود،گرچه با کفر از دنیا رفته باشند. آیت الله خویی درباره علل واسرار تلاوت قرآن از روی آن به چند دلیل اشاره می کنند که عبا رتند از:
1-قرائت از روی قرآن باعث تکثیر و ازدیاد نسخه های قرآن می گردد .
2-هر کس قرآن را ازروی آن بخواند چشم اواز نگاه کردن به قرآن احساس لذت می کند واز آن بهره می برد واز درد ها وبیماری ها ونابینایی سالم و محفوظ می ماند.
3-قرائت از روی قرآن سبب می شود که خواننده در قرآن بیشتر دقت کند واز نکات دقیق ولطائفی که در آیات آن به کار رفته، لذت وبهره بیشتری ببرد.
منبع: بیان،خویی،ج1،ص48
پرسش قرآنی 2
2- چرا قرآن فرقان نامیده شده است؟
از یزیدبن سلام روایت شده است که از پیامبر (ع) سئوال کرد،
چرا قرآن فرقان نامیده شده است؟ حضرت فرمود: چون آیات وسوره های آن از لحاظ موضوعات واز
نظر نزول پراکنده است ودر غیر الواح نازل شد، در حالی که صحف وتورات و انجیل وزبور همگی
یکجا در الواح و ورق نازل شد. (بحارالانوار،ج13،ص237،ح46)